COVID-19
KLİMİK Derneği COVID-19 Aşılarıyla İlgili Güncel Bilgilendirme Notu
Güncelleme Tarihi: 21 Eylül 2023
COVID-19 aşılarının ne faydası oldu?
COVID-19’a karşı ilk kullanıma giren ve orijinal Wuhan SARS-CoV-2 suşunu içeren tek değerli aşılar günümüze kadar yaklaşık 14 milyar doz uygulanmış olup, ağır COVID-19’u ve buna bağlı ölümleri engellemede >%90’dan fazla etkili olarak 20 milyondan fazla kişinin hayatını kurtarmıştır (1).
COVID-19 aşıları güvenli midir?
İlk yapılmaya başlandığı günden beri COVID-19 aşılarının etkinliğini ve güvenirliğini düzenli bir şekilde izleyen Birleşik Krallık Sağlık Güvenliği Ajansı’nın kısa süre önce yayımladığı raporda bu aşıların yararlarının, potansiyel risklerinden çok çok fazla olduğunun belirlendiği bildirilmiştir (2).
COVID-19 aşıları neden güncellenmelidir?
SARS-CoV-2’ye karşı aşı koruması zamanla ve yeni ortaya çıkan, bağışıklıktan kaçan varyantlar nedeniyle azalmaktadır. Aşıların COVID-19’a bağlı hastane yatışı ve ölümü engellemedeki etkinlikleri de daha az oranda olmakla birlikte azalmaktadır. Son 2 yıldır bu sorunla başa çıkabilmek ve COVID-19 aşılarının etkinliğini artırabilmek için, dolaşımda olan yeni SARS-CoV-2 varyantlarını içeren güncellenmiş aşılar geliştirilmektedir.
COVID-19 aşıları ne şekilde güncellenmiştir?
mRNA COVID-19 aşılarının ilk güncellemesi Haziran 2022’de yapılmış ve bu aşının içinde orijinal Wuhan suşununkine ek olarak BA.4-BA.5 omikron varyantının spike proteinini kodlayan mRNA da yer almıştır. Bu iki değerli COVID-19 aşıları Ekim 2022’den itibaren ABD, Avrupa, Kanada gibi yüksek gelirli ülkelerde hem primer aşılama için hem de belli risk gruplarına bir veya iki hatırlatma dozu şeklinde uygulanmıştır (2-4). İlerleyen süreçte DSÖ COVID-19 Aşı İçeriği İzleme Komitesi (TAG-CO-VAC), hastalığın seyri, sıklığı, dağılımı, dolaşımdaki varyantların durumu ve kullanımdaki aşıların etkinliği gibi konuları değerlendirerek yeni COVID-19 aşısının tek değerli olmasını ve XBB.1’den türeyen XBB.1.5 veya XBB.1.16 suşlarını içermesini önermiştir. Bu öneri geçen sonbaharda uygulanan iki değerli aşıya karşı gelişmiş antikorların XBB.1’den türemiş suşları yeterince nötralize edememesi ve orijinal suşun tekrarlayan uygulamasının yeni suşlara karşı bağışık yanıtta azalmaya (immune imprinting) yol açabilmesi nedenleriyle yapılmıştır (5). XBB.1.5 suşunu içeren yeni tek değerli mRNA COVID-19 aşıları da kısa süre önce üretilerek gerekli onayları almış ve yine yüksek gelirli ülkelerde ve özellikle risk gruplarına olmak üzere Eylül 2023 itibariyle uygulanmaya başlanmıştır (5-7).
Güncellenen COVID-19 aşıları daha mı etkilidir?
Geçen sonbaharda hem orijinal suşu içeren tek değerli aşıyla hem de yeni iki değerli aşıyla yapılan hatırlatma dozlarının, COVID-19’a bağlı ölümleri azaltmada oldukça etkili olduğu görülmüş, ancak iki değerli aşıların etkinliğinin, eski aşıdan belirgin olarak daha yüksek olduğu belirlenmiştir: ABD’de aşısızlarda COVID-19’a bağlı mortalite oranı, aşılılardan delta döneminde 16.2, BA.1 döneminde 11.5 ve BA.2 dönemindeyse 5.3 kat daha yüksek olmuştur. Orijinal aşıyla hatırlatma dozu yapılanlarda ölüm oranı iki değerli aşıyla aşılananlardan 2.6 kat daha yüksek bulunmuştur. İki değerli aşıyla karşılaştırıldığında aşısızlarda mortalite oranı 65-79 yaş grubu için 23.7, ≥80 yaş için 10.3 kat daha yüksek olmuştur. Orijinal suş içeren aşıyla hatırlatma dozu yapılanlarla karşılaştırıldığındaysa mortalite aşısızlarda 65–79 yaşta 8.3 kat, ≥80 yaş grubundaysa 4.2 kat daha yüksek olmuştur (8, 9). Güncel İngiltere verilerine göre de, >65 yaşta ölüme karşı aşı etkinliği hatırlatma dozundan >20 hafta sonra %68.2, >40 hafta sonraysa %56.9 olarak hesaplanmış, 2022’de uygulanan bivalan aşıların >50 yaşta, aşıdan sonraki ilk 10 haftada hastane yatışına karşı ek %47’lik bir koruma sağladığı görülmüştür.
COVID-19 aşıları gebelere neden yapılmalıdır? Etkili ve güvenli midir?
Gebenin COVID-19 olmasının hem kendisine hem karnındaki fetusa hem de doğduktan sonra bebeğe olumsuz etkileri olduğu gösterilmiştir. Hastalık, gebelerde, gebe olmayanlardan daha ağır seyretmekte, düşük vb gebelik komplikasyonlarına yol açmaktadır. Bu nedenlerle gebeler COVID-19 aşılamasında en öncelikli gruplar arasında yer almaktadır.
COVID-19 için yapılan mRNA primer aşılama ve hatırlatma dozları, gebeleri ağır COVID-19’dan korumak için en güvenli ve en etkili yoldur. İngiltere’de doğum yapmış gebelerin % 70-75’inin COVID-19’a karşı aşılandığı belirlenmiştir (2). Gebelerde COVID-19 aşılamasının hem gebeyi hem anne karnındaki fetusu hem de 6 aylık olana kadar yeni doğanı koruması nedeniyle üç katmanlı koruma sağladığı unutulmamalıdır.
Eylül 2023’te yüksek gelirli ülkelerde uygulanmaya başlanan ve XBB.1.5 varyantını içeren güncellenmiş mRNA aşıları yeni varyantlara karşı da etkili midir?
En güncel aşı olan XBB.1.5 suşunu içeren tek değerli mRNA aşılarının, XBB.1.5, XBB.1.6, XBB.2.3.2 gibi XBB’yle ilişkili varyantlara karşı, aynı zamanda kısa süre önce tanımlanmış EG.5.1 (Eris) , FL.1.5.1 varyantlarına karşı da olmak üzere potent nötralizan antikor yanıtı oluşturduğu gösterilmiştir (10). Ek olarak laboratuvar çalışmalarından elde edilmiş veriler, güncellenmiş tek değerli aşıların BA.2.86 varyantına karşı da yeterli nötralizan antikor oluşturabileceğini göstermiştir (11-13, 7).
COVID-19 aşıları kimlere yapılmalıdır?
Aşıyla veya hastalığı geçirerek bağışıklık kazanmış kişi sayısının artmasıyla birlikte, DSÖ-SAGE, COVID-19 aşılama önerilerini güncellemiştir: Yaşlılar (>50y), ağır komorbiditesi (diabetes mellitus ve kalp hastalıkları gibi) veya ciddi obezitesi olan genç erişkinler, >6 aylık çocuklar dahil tüm bağışıklığı baskılanmışlar (HIV’le yaşayan bireyler, solid organ veya kemik iliği alıcıları vb.), gebeler ve sağlık çalışanları COVID-19 aşılaması için yüksek öncelikli gruplar olarak tanımlanmıştır. Bu gruplar için primer aşılama ve ilk hatırlatma dozlarının ardından 6-12 ay sonra tekrarlanacak hatırlatma dozları önerilmiştir. Komorbiditesi olmayan <50 yaş kişiler ve komorbiditesi olan 6 ay-17 yaş çocuklar orta riskli grup olarak değerlendirilmiş ve bunlara primer aşılama ve ilk hatırlatma dozlarının ardından rutin ek hatırlatma dozları önerilmemiştir. Komorbiditesi olmayan ³6 ay-17 yaş çocuklarsa düşük riskli grup olarak tanımlanmış olup, bunların primer aşılaması konusuna, ülkelerin olanaklarına ve hastalık yüküne göre karar verilmesi önerilmiş, bu gruba da rutin hatırlatma dozları önerilmemiştir (14) (Tablo 1).
Avrupa ülkeleri ve ABD gibi yüksek gelirli ülkelerde ³6 ay -17 yaş tüm çocuklara COVID-19 aşılaması önerilmektedir.
İzolasyon önlemlerinin kaldırılmış olması ve hafif seyirli hastalığa karşı korumanın aşılamalardan kısa süre sonra azalması nedeniyle SARS-CoV-2’nin toplumdan eradike edilmesi beklenmemektedir. Günümüzde aşılamanın esas amacı COVID-19’a bağlı hastane yatışlarını ve ölümleri azaltmaktır. Bu nedenle de Çin, Fransa, Almanya, İngiltere ve Meksika gibi birçok ülke güncellenmiş COVID-19 aşısı ek dozlarını sadece ağır COVID-19 için en yüksek riskte olan gruplara önermektedir (7). Ancak COVID-19 aşılarının akut COVID-19 sonrası durumları %40 oranında azalttığı da gösterilmiştir (15). Bu nedenle bazı uzmanlar ve ABD gibi bazı ülkelerin sağlık otoriteleri ek dozları hem riskli gruplara bulaşma riskini hem COVID-19 sıklığını hem de akut COVID sonrası durumları azaltmak üzere ³ 6 aydan itibaren herkese önermektedir (5, 7, 15).
Yeni XBB.1.5. aşısıyla primer bağışıklamanın, bağışıklığı baskılanmışlar ve ≥6 ay-4 yaş arası çocuklar dışında tek doz olarak yapılması önerilmektedir (Tablo 2).
Eylül 2023’ten itibaren COVID-19’un primer aşılaması ve hatırlatma dozu olarak hangi aşıların uygulanması en doğrusudur?
Dolaşımdaki suşlara karşı, eski aşılardan belirgin olarak daha etkili olmaları ve ilk aşıların çok fazla yineleyen uygulamalarında, yeni suşlara karşı zayıf yanıt (immune imprinting) gelişme riski nedeniyle, COVID-19’un hem primer bağışıklamasında hem de hatırlatma dozu olarak en güncel aşıların kullanılması önerilmektedir. Şu anda yüksek gelirli ülkeler orijinal suşu içeren ilk aşıları ve 2022’de kullanıma sokulmuş iki değerli aşıları kullanımdan kaldırmıştır, Eylül 2023 itibariyle bu ülkelerde hem primer aşılamada hem de hatırlatma dozu olarak kullanılmak üzere XBB.1.5 omikron suşunu içeren SARS-CoV-2 aşılarını kullanılmaya başlamıştır (1,7) (Tablo 2).
Güncellenmiş COVID-19 aşılarına erişilemeyen ülkemiz gibi ülkelerde ne yapmalıdır?
COVID-19’dan korunmada en güncel aşıların en etkili olduğu bilimsel olarak gösterilmiş olmakla birlikte, XBB.1.5 içeren yeni aşılara dünyanın pek çok ülkesinde ulaşılabilmesi mümkün olamayacaktır. Orijinal suşu içeren ilk COVID-19 mRNA aşılarının, ağır hastalığa ve ölüme karşı halen bir miktar koruma sağladığı gerçeğine dayanarak, yeni güncellenmiş aşılara ulaşılamayan ülkelerde, eski aşıların özellikle yüksek riskli gruplarda ve primer aşılama için ve ilk hatırlatma dozu olarak halen kullanılabileceği düşünülmektedir (13). Bu gerekçelerle; özellikle bağışıklığı baskılanmış kişilere, ileri yaşta (>75) olup altta yatan ciddi hastalığı olanlara son aşılarından veya COVID-19 hastalığından 6-12 ay sonra orijinal suşu içeren aşıyla hatırlatma yapılabilir. Bu kişilerde aşılama kararı hekime danışılarak bireysel olarak verilmelidir. Bu risk grupları dışında kalan ve primer aşılama şemasını mRNA aşıları ile tamamlamış olan kişilere orijinal suş içeren aşılar ile hatırlatma dozu yapılması, aşı etkinliğindeki azalma ve hastalık seyrine sınırlı etkileri nedeniyle önerilmemektedir. Ülkemizde, dolaşımdaki varyantlara karşı daha etkili bir koruma sağlayan XBB.1.5 omikron suşunu içeren SARS-CoV-2 aşılarının olabilecek en kısa sürede kullanıma girmesine yönelik girişimler yapılmalıdır.
COVID-19 aşıları konusunda gelecekten ne beklenmektedir?
Geliştirilmiş ve güncellenmiş COVID-19 aşıları ağır hastalığa karşı korumada oldukça başarılı olmaları nedeniyle halen kullanılmakla birlikte, varyantlardan etkilenmeyen pan-koronavirus aşılarının ve aynı zamanda nazal uygulananlar gibi hafif hastalığı da engelleyebilecek yeni aşıların geliştirilmesi gerekmekte ve bu konularda yoğun araştırmalar devam etmektedir.
Kaynaklar
1. Interim Clinical Considerations for Use of COVID-19 Vaccines Currently Authorized in the United States. [Internet]. USA, Center for Disease Control (CDC). (September 15, 2023; cited September 17, 2023). Available from: https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/clinical-considerations/covid-19-vaccines-us.html
2. COVID-19 vaccine surveillance report Week 23. [Internet]. UK, Health Security Agency, (June 8, 2023; cited September 17, 2023).
3. JCVI statement on spring 2023 COVID-19 vaccinations. [Internet]. UK, Department of Health and Social Care. (February 22, 2023; cited September 17, 2023). Available from: https://www.gov.uk/government/publications/spring-2023-covid-19-vaccination-programme-jcvi-advice-22-february-2023/jcvi-statement-on-spring-2023-covid-19-vaccinations-22-february-2023
4. FDA Takes Action on Updated mRNA COVID-19 Vaccines to Better Protect Against Currently Circulating Variants. [Internet]. USA, Food and Drug Administration ( September 11, 2023; cited September 17, 2023) Available from: https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-takes-action-updated-mrna-covid-19-vaccines-better-protect-against-currently-circulating,
5. Statement on the antigen composition of COVID-19 vaccines. [Internet]. World Health Organization (May 18, 2023; cited July 18, 2023). Available from: https://www.who.int/news/item/18-05-2023-statement-on-the-antigen-composition-of-covid-19-vaccines
6. ECDC-EMA statement on updating COVID-19 vaccines composition for new SARS-CoV-2 virus variants.EMA/257222/2023. [Internet]. European Medicines Agency (June 6, 2023; cited September 17, 2023) available from: https://www.ema.europa.eu/en/documents/other/ecdc-ema-statement-updating-covid-19-vaccines-composition-new-sars-cov-2-virus-variants_en.pdf
7. Lenharo M. COVID boosters are back: what scientists say about whether to get one. Nature. 2023. doi: 10.1038/d41586-023-02840-x.
8. Tenforde MW, Weber ZA, Natarajan K, et al. Early Estimates of Bivalent mRNA Vaccine Effectiveness in Preventing COVID-19-Associated Emergency Department or Urgent Care Encounters and Hospitalizations Among Immunocompetent Adults – VISION Network, Nine States, September-November 2022. MMWR 2022 / 71(5152);1616–1624, https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/71/wr/mm715152e1.htm
9. Johnson AG, Linde L, Ali AR, DeSantis A, Shi M, Adam C, et al. COVID-19 Incidence and Mortality Among Unvaccinated and Vaccinated Persons Aged ≥12 Years by Receipt of Bivalent Booster Doses and Time Since Vaccination – 24 U.S. Jurisdictions, October 3, 2021-December 24, 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2023;72(6):145-152. doi: 10.15585/mmwr.mm7206a3.
10. Chalkias S, McGhee N, Whatley JL, Essink B, Brosz A, Tomassini JE, et al. Safety and Immunogenicity of XBB.1.5-Containing mRNA Vaccines medRxiv 08.22.23293434; doi:https://doi.org/10.1101/2023.08.22.23293434
11. Qu P, Xu K, Faraone JN, Goodarzi N, Zheng YM, Carlin C, et al. Immune Evasion, Infectivity, and Fusogenicity of SARS-CoV-2 Omicron BA.2.86 and FLip Variants. bioRxiv [Preprint] (September 11,2023; https://doi.org/10.1101/2023.09.11.557206
12. Sheward Dj, Yang Y, Westerberg M, Öling S, Muschiol S, Sato T, et al. Sensitivity of BA.2.86 to prevailing neutralising antibody responses. bioRxiv [Preprint] September 2, 2023; doi: https://doi.org/10.1101/2023.09.02.556033
13. Jian F, Yang S, Yu Y, Song W, Yisimayi A, Chen X, et al. Convergent evolution of SARS-CoV-2 XBB lineages on receptor-binding domain 455-456 enhances antibody evasion and ACE2 binding. bioRxiv [Preprint] August 30, 2023; https://doi.org/10.1101/2023.08.30.555211
14. WHO SAGE Roadmap for prioritizing uses of COVID-19 vaccines. [Internet]. World Health Organization (March 30,2023; cited July 18, 2023). Available from: https://www.who.int/publications-detail-redirect/WHO-2019-nCoV-Vaccines-SAGE-Roadmap
15. Watanabe A, Iwagami M, Yasuhara J, Takagi H, Kuno T. Protective effect of COVID-19 vaccination against long COVID syndrome: A systematic review and meta-analysis. Vaccine. 2023 10;41(11):1783-1790. doi: 10.1016/j.vaccine.2023.02.008.
KLİMİK Derneği Erişkin Bağışıklaması Çalışma Grubu Tarafın Hazırlanan COVID-19 Bilgi Notu
Güncelleme Tarihi: 30 Ocak 2023
SARS-CoV-2 virusu mutasyonlar ile yeni varyantlar oluşturmayı sürdürmektedir. Bu sürecin yakın gelecekte önlenemeyeceği ve virusun şu ana kadar yüzlerce alt varyant geliştiren OMİKRON (BA.1.1.529) varyantının yeni alt varyantlarının yanında, başka yeni varyantların da ortaya çıkması beklenmektedir.
Ocak 2023 itibariyle tüm dünyada ve ülkemizde BQ.1.1 adı verilen bir omikron altvaryantı hakim olmakla birlikte, bir diğer omikron alt varyantı olan ve rekombinasyonla ortaya çıkmış KRAKEN adıyla anılan XBB.1.5’in kendisinden önceki omikron alt varyantlarından daha kolay bulaşabilmesi ve bağışıklıktan daha kolay kaçabilmesi nedeniyle ilerleyen aylarda baskın varyant haline geleceği öngörülmektedir. Mevcut verilere göre gerek BQ.1.1, gerekse XBB.1.5 omikron alt varyantlarının sebep olduğu hastalığın klinik bulguları ve ağırlığı öncekilerden farklı değildir. Ülkemizden yeterli veri olmamakla birlikte var olan veriler değerlendirildiğinde, BQ.1.1’in neden olduğu dalganın sonlandığı veya sonlanmak üzere olduğu, XBB.1.5 dalgasınınsa başlamış olduğu tahmin edilmektedir.
Dünya nüfusunun büyük çoğunluğu hastalığı geçirerek ya da aşılanma yolu ile bağışıklık kazanmış durumda olmasına karşın, halen hastalığı geçirmemiş veya aşılanmamış çok sayıda insanın olması ve virusun mutasyonlarla bağışıklıktan kaçabilme özelliği kazanabilmesi nedeniyle yeni varyantlar gelişmeye devam etmektedir. Aşılı ve/veya hastalığı geçirmişlerde gelişen bağışıklık, yeni varyantlarla gelişen infeksiyonlarda ölüm ve ağır hastalık riskini belirgin olarak azaltsa da özellikle yeterli bağışıklık yanıtı geliştiremeyen çok yaşlı veya bağışıklığı baskılanmış kişilerde, her yeni varyantla olan infeksiyonlar, ağır hastalığa ve ölümlere neden olmaktadır. Virus halen hem yaz hem de kış aylarında etkili olmaya devam ettiği için henüz mevsimsel özellik kazanmış da görünmemektedir. Kalabalık nüfusuna ek olarak toplum bağışıklığı çok düşük olan Çin Halk Cumhuriyeti’nde vaka sayıları hızla artmaktadır. Çin’in yanı sıra Güney Kore ve Japonya’da yüksek olgu sayılarının yeni ve daha bulaşıcı omikron alt varyantları veya omikron dışı varyantlar için uygun koşullar sağladığına dair endişeler artmaktadır.
Özetle “Pandemi bitti, artık virusu izlemek ya da hatırlatıcı doz aşıları olmak gerekmiyor” demek aşamasında olmadığımız görülmektedir.
COVID-19 Aşılarıyla İlgili Son Durum:
COVID-19 aşıları, BQ1.1 ve XBB.1.5 gibi omikron alt varyantları dahil olmak üzere tüm SARS-CoV-2 varyantlarının neden olduğu infeksiyonlara bağlı ağır hastalığı ve ölümü çok büyük oranda engellemektedir. Ancak mevcut aşılarla hafif seyirli infeksiyonlar, özellikle üst solunum yollarını tutan hastalık (nezle vb) yeterince engellenemediği için, bu infeksiyonları engellemek üzere nazal (burundan uygulanan) aşıların, yeni varyantlardan etkilenmeyecek pankoronavirus aşılarının geliştirilmesi çalışmaları da devam etmektedir. Omikron alt varyantlarının hakim olduğu 2022 boyunca yapılan çalışmalar bu varyantlara karşı en etkili aşıların mRNA aşıları olduğunu göstermektedir. Omikronun giderek farklılaşan varyantlarına karşı koruyuculuğu sağlamak için orijinal virusa ek olarak omikron BA.4/BA.5 varyantını içeren ikili (bivalan) aşı geliştirilmiştir. Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) 31 Ağustos 2022’den itibaren, primer aşılaması tamamlanmış kişilerin hatırlatma dozlarının ikili (bivalan) aşı ile yapılmasına onay vermiştir.
FDA 26 Ocak’ta yaptığı son toplantısında yeni aşılanacak olan kişilerin ve hatırlatma dozlarının, dolaşımda olan BQ.1.1 ve XBB.1.5 varyantlarına da daha etkili olan, ikili (bivalan) aşı ile yapılması kararı almıştır. Aynı toplantıda bundan sonra hatırlatma dozlarının kış sezonu başında yapılması ve sezon başında uygulanacak aşının içeriğini her yıl Haziran ayında toplanan bir bilimsel komisyonun belirlemesi kararlaştırılmıştır. Mevcut bilimsel verilere dayanılarak alınan bu kararlara göre; COVID-19 aşısının, tıpkı grip aşıları gibi, yenilenmiş içeriği ile her kış sezonu başında uygulanacağı beklenmektedir.
Aşı Şeması:
Başlangıçta önerilen iki doz aşı şemasının Omikron varyantlarına karşı korumada yetersiz olduğu anlaşıldığından mRNA aşıları için hatırlatma dozları gerekmektedir. En son bilimsel verilere göre COVID-19’un sebep olacağı ağır hastalık ve ölümden korunmak için, ülkemizde bulunabilen tek mRNA aşısı olan Biontech BNT162b2 için önerilen uygulama şemaları aşağıdaki gibidir (Ülkemize özgü öneriler*):
1. 12-50 yaş arasındaki sağlıklı kişiler; bir ay arayla iki doz mRNA aşısından oluşan primer şemayı tamamladıktan 3 ay sonra birinci hatırlatma dozlarını (3. aşılarını) yaptırmış olmalıdır. (Temel Aşılama: 2 doz + Hatırlatma 1 doz = Toplam 3 doz)
2. 50 yaşının üstünde olan kişiler (sağlıklı dahi olsalar) veya 12 yaş üzerinde olup altta yatan ciddi hastalığı (diyaliz gerektiren böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, ileri akciğer yetmezliği ve siroz) bulunanlar; hatırlatma dozundan 3-6 ay sonra 2. hatırlatma dozlarını (4. aşılarını) olmalıdır.
(Temel Aşılama: 2 doz + Hatırlatma 2 doz = Toplam 4 doz)
3. Yüksek miktarda virüsle karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları); 1. hatırlatma dozundan 3-6 ay sonra 2. hatırlatma dozlarını (4. aşılarını) olmalıdır.
(Temel Aşılama: 2 doz + Hatırlatma 2 doz = Toplam 4 doz)
4. Bağışıklığı baskılanmış kişiler;1 ay arayla 3 dozdan oluşan primer aşı şemasını tamamladıktan 3 ay sonra birinci hatırlatma dozlarını (4. aşılarını), bundan en az 4 ay sonra da ikinci hatırlatma dozlarını (5. aşılarını) olmalıdırlar.
(Temel Aşılama: 3 doz + Hatırlatma 2 doz = Toplam 5 doz)
5. Ne yazık ki ülkemizde <12 yaş çocuklarda uygulanmak üzere, daha düşük miktarda mRNA içeren onaylanmış aşı bulunmamaktadır. Ama bu yaş grubuna uygun aşıların bulunduğu ülkelerde önerilen aşılama şeması şu şekildedir:
a. 5 -11 yaş arasındaki çocuklarda primer aşılama için 3 hafta arayla 2 doz tekli (monovalan)10 mikrogramlık aşı yapılması önerilmektedir. Bu yaş grubunda, sadece bağışıklığı baskılanmış olanlarda primer aşılamada, 2 doz aşılamadan en az 28 gün sonra olmak üzere aynı aşıyla 3. bir dozun daha yapılması önerilmektedir.
b. 6 ay-4 yaş arasındaki çocukların primer aşılamasındaysa; 3-8 hafta arayla yapılan tekli (monovalan) 3 mikrogramlık 2 dozu takiben, 2.dozdan en az 8 hafta sonra olmak üzere 3.doz olarak ikili (bivalan) 3 mikrogramlık bir doz aşı daha önerilmektedir.
6. Altı aydan küçük bebeklerde; COVID-19’a bağlı ağır hastalık ve hastaneye yatış riskinin 65 yaş üzerindeki kişilerle aynı olduğunu gösteren veriler bulunmaktadır. Bu nedenle 6 aydan küçük bebekleri koruyabilmek için gebelerin ve bebekle teması olan kişilerin aşılarını tam olarak yaptırması çok önemlidir.
7. Omikron varyantı ile kanıtlanmış infeksiyon geçirmiş kişilerin; (Ocak 2022’den sonra laboratuvar kanıtlı COVID-19 geçirenler) hastalıktan önce ve/veya sonra toplamda 2 doz mRNA aşısı olmuşlarsa (hibrit bağışıklık) mevcut verilere göre aşı veya hastalık sonrası en az 8 ay (hangisi en son olduysa) hatırlatma dozu yaptırmasına gerek yoktur. Bilim insanları hibrit bağışıklığın 12 aydan uzun koruma sağlayabileceğini öngörmektedir. Bağışıklığı baskılanmış kişiler bu önerinin dışındadır.
8. Yukarıdaki önerilerde belirtilen şemaları tamamlamış olan kişilerin; ek doz aşı olmasına gerek yoktur. Varyant gelişimi ve aşı etkililiğine ilişkin bilimsel veriler yakın takip edilerek önerilerimiz güncellenecektir.
* Ülkemizde henüz ikili (bivalan) mRNA aşısı bulunmamaktadır. Bivalan aşıların ağır hastalık ve ölümleri engellemede tekli aşıya göre daha etkili olduğunu gösteren veriler artmaktadır. Bu nedenle ülkemiz için ikili aşıların temini sağlanmalıdır. Ancak COVID-19 olgularının yaygın olduğu bu günlerde hatırlatma dozlarının zamanı gelen kişilerin ikili aşıyı beklemeden mevcut mRNA aşısı BNT162b2 (BioNTech®) ile aşılanmaları önerilir. Ülkemizde bulunan BNT162b2 aşısı pek çok ülkede 6 aydan büyük çocuklara güvenle uygulanmaktadır. Ancak Sağlık Bakanlığı halen 12 yaşından büyük çocuklara aşı önermektedir. Klimik Derneği olarak önerimiz aşılanma yaşının 6 ay’dan büyük tüm çocuklara indirilmesi yönündedir.
Aşı Yan Etkileri:
Dünya genelinde uygulanan COVID-19 aşı dozu sayısı 13 milyarı geçmiş olup, aşılara ilişkin olası yan etkiler halen çok yakından takip edilmektedir. Beklenen sıklıktan farklı her bulgu aşılarla ilişkisi açısından araştırılmaktadır. Ülkemizde bulunan aşılar için Ocak 2023 itibariyle tüm dünyadan bildirilen veriler, aşıların, özellikle COVID-19’a bağlı ağır hastalık ve ölümü azaltma konusunda yararının çok fazla olduğunu ve uygulanmasını durdurmayı gerektirecek ciddi bir yan etkisinin olmadığına işaret etmektedir.
COVID-19’a Karşı Güncel Bağışıklama Önerileri
Güncelleme Tarihi: 11 Temmuz 2022
COVID-19 aşı uygulamaları pandemi mücadelesinin en önemli alanlarından biridir. Bu alanda her gün pek çok çalışma yayınlanmaktadır. Bu çalışmaların doğrultusunda aşı uygulamalarına yönelik bilimsel öneriler de sık değişmekte, gündeme gelen yeni aşılar da olabilmektedir. Klimik Derneği, internet sitesinde bu alandaki gelişmeleri duyurmakta ve en güncel bilimsel veriler ışığında aşı önerileri hazırlamaktadır. Yakın zamanda bu önerilerden hazırlanan “COVID-19 Aşı Pozolojimatik” kullanıma sunulacaktır.
COVID-19'a Karşı Güncel Bağışıklama Önerileri
Hiç aşılanmamış kişilerin bir ay arayla iki doz BioNTech olduktan en erken 3 ay sonra 3. doz BioNTech aşılarını olmaları önerilir.
Hiç aşılanmamış kişilere mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda *Sinovac aşısı ile üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılamanın ardından en erken 3 ay sonra hatırlatma dozunu (yapılabiliyorsa BioNTech aşısı ile) olmaları önerilir.
Çeşitli nedenlerle primer aşı şeması (Sinovac için 0,1, 4. aylarda 3 doz, BioNTech için bir ay arayla iki doz) yarım kalan kişilerin aşılamalarına kaldıkları yerden devam edilmesi, hatırlatma dozlarının primer şemanın tamamlanmasından en erken 3 ay sonra yapılması önerilir.
İki doz BioNTech aşısı olmuş kişilerin 2. dozdan en erken 3 ay sonra hatırlatma dozunu olmaları önerilir.
Üç doz Sinovac aşısı olmuş kişilerin son dozdan en erken 3 ay sonra hatırlatma dozlarını (tercihen BioNTech aşısı ile) olmaları önerilir.
İki doz Sinovac ardından bir doz BioNTech aşısı olanların, son aşıdan en erken 3 ay sonra ikinci doz BioNTech aşılarını olmaları önerilir.
İki doz Sinovac ardından iki doz BioNTech aşısı (toplam 4 doz aşı) olanlar içerisinde 50 yaşın üzerinde olanlar, hastalık veya ilaca bağlı bağışıklık yetersizliği olanlar, altta yatan ciddi hastalığı (diyaliz uygulananlar, kalp yetmezliği, ileri AC yetmezliği ve siroz) bulunanlar ve yüksek miktarda virusla karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları) hatırlatma dozunu, son aşıdan en erken 3 ay sonradan itibaren olabilirler. Bu gruplar dışında kalan kişilerde aşıların ağır hastalık ve ölümden koruyucu etkisi devam ettiğinden hatırlatma dozunu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Öneriler, yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
Daha önce üç doz BioNTech aşısı olanlar içerisinde 50 yaşın üzerinde olanlar, hastalık veya ilaca bağlı bağışıklık yetersizliği olanlar, altta yatan ciddi hastalığı (diyaliz uygulananlar, kalp yetmezliği, ileri AC yetmezliği ve siroz) bulunanlar ve yüksek miktarda virusla karşılaşma riski olan kişiler (sağlık çalışanları) hatırlatma dozunu, son aşıdan en erken 3 ay sonradan itibaren olabilirler. Bu gruplar dışında kalan kişilerde aşıların ağır hastalık ve ölümden koruyucu etkisi devam ettiğinden hatırlatma dozunu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Öneriler, yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
Önceki varyantlarla (ülkemiz için 1 Ocak 2022 öncesinde) hastalık geçirdikten sonra bir doz BioNTech olmuş kişilere, Omikrona ve diğer varyantlara karşı uzun süre korundukları için, şimdiki bilgilere göre ek hatırlatma dozuna gerek yoktur. Yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
Önceki varyantlarla (ülkemiz için 1 Ocak 2022 öncesinde) hastalık geçirdikten sonra bir doz Sinovac olanların, son Sinovac’tan 3 ay sonra (tercihen BioNTech ile) bir hatırlatma dozu olmaları önerilir.
İki doz BioNTech olmasına rağmen herhangi bir varyantla hastalık geçirmiş olan kişilerin hastalıktan 6 ay sonra bir doz BioNTech aşısı olmaları önerilir. Böylelikle aşı sonrasında Omikrona karşı en az 6 ay yeterli koruma sağlanacaktır. Bu kişilerin yeni bir varyant çıkmadığı sürece hatırlatma dozu olmalarına şimdiki bilgilere göre gerek yoktur. Altıncı ayın sonunda yeni veriler ışığında değerlendirilmelidir.
Aşı şeması tamamlanmadan veya hiç aşılanmadan önceki varyantlarla (ülkemiz için 1 Ocak 2022 öncesinde) hastalık geçirmiş olan kişilerin, hastalıktan en erken 3 ay sonra (tercihen 6. Ayda) tek doz BioNTech aşısı olmaları, mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda*iki doz Sinovac aşısı ile (0 ve 1. aylarda) aşılanmaları önerilir.
Aşı şeması tamamlanmadan veya hiç aşılanmadan Omikron ile (ülkemiz için 1 Ocak 2022 sonrasında) hastalık geçirmiş olan kişilerin (Delta varyantına yeterli bağışıklıkları olmayacağı için) hastalıktan 3 ay sonra başlamak üzere 1 ay arayla iki doz BioNTech aşısı olmaları önerilir. mRNA aşısı yapıl(a)madığı durumda*Sinovac aşısı ile üç doz (0, 1 ve 4. aylarda) aşılanmaları önerilir.
İki doz Sinovac ardından 2 doz BioNTech aşısı veya 3 doz BioNTech aşısı veya 4 doz BioNTech aşısı uygulandıktan sonra COVID-19 geçirmiş kişilere hatırlatma dozu yapılmasına eldeki verilere göre gerek yoktur.
Bağışıklık yetmezliği olan kişilerin inaktif aşı yerine mRNA aşıları ile aşılanmaları önerilir. Bu kişiler 1 ay arayla 3 dozdan (BioNTech) oluşan primer aşı şemasını tamamladıktan 3 ay sonra birinci ek dozlarını (4. aşılarını) , bundan en az 4 ay sonra da ikinci ek dozlarını (5. aşılarını) olmalıdırlar. Bundan farklı şemalar uygulanmış ise ek dozların sayısı ve zamanlamasının belirlenmesi için İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanlarına başvurmaları önerilir.
Mevcut veriler ışığında, dört doz BioNTech veya İki doz SinoVac sonrasında 3 doz BioNTech aşısı olmuş kişilerin bağışıklık yetmezliği olmadığı sürece hatırlatma dozu olmalarına gerek bulunmamaktadır. Bu kişilerde varyantları da içeren polivalan aşılarla ek dozların gerekliliği konusunda çalışmalar devam etmektedir.